https://kitapbuch.blogspot.com.tr: KİTAP YORUMU- 25: "Denemeler"

DENEMELER

Özgün Adı : Les Essais

Yazarı : Michel de Montaigne

Çeviren : Sabahattin EYÜBOĞLU (Kitabın derlemesini de yapmıştır.)

Yayınevi : Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Basım : 23.Basım, Ekim 2012 / (Özgün Basım 1580) / 272 Sayfa

Türü : Deneme

Kategori : Yetişkin

Kitabın Yorumu

1533-1593 yıllarında yaşayan Fransız yazar Michel de Montaigne’nin “Denemeler” adlı eseri, dünya edebiyat tarihinde “deneme” türünün ilk örneği olarak kabul edilmektedir.

Kitap, Montaigne’nin; “Denemeler” adlı, önce iki cilt olarak yazdığı sonraları ise birçok eklemelerle genişlettiği ünlü kitabından seçilen 112 başlıktan oluşan başarılı bir derlemedir.

Kitabın konusu ise; yazarın, “insan ve hayat ile ilgili fikirleri”dir. Bu fikirler; ikişer-üçer sayfalık parçalar halinde anlatılmıştır.

Kitabın konu başlıkları; “Felsefeden, mutluluktan, çeviriden, yazı yazmanın inceliklerinden, Paris’ten, Amerika’nın bulunuşundan, korkudan, hastalıktan, kitaplardan, şiirden, kraldan, halktan, dilden, kanundan, hekimlikten, Romalılar’dan, bitkiden, pazarlıktan ve dünya vatandaşlığından”, yani bağımsız birçok konudan oluşmaktadır.

Yazar, fikirlerini; tamamen eleştirel ve biraz da alaycı bir şekilde ortaya koymuştur. Montaigne, belki kendisine yönelecek tepkileri azaltmak, belki de gerçeği ifade etmek için; “Tüm konuları başkaları için değil, sadece kendisi için yazdığını” ve asıl muhatabın kendisi olduğunu belirmektedir.

Yazarın hayata dair gözlemleri ve yerinde tespitleri okuru oldukça etkiliyor. Bu, hayat ve insan üzerine düşünen yaklaşık elli yıllık bir hayat tecrübesinin ürünü olsa gerek. Tabii ki, eleştirel düşünceyi savunan yazarın birçok fikrinin, bugün de bizim eleştirmemizi gerektiren yönleri olduğunu da belirtelim.

“Denemeler”in dili ağır değildir. Anlatım tarzı ise, kısa cümlelerden oluşmakta ve metinler okuru fazla zorlamamakta. Yine de, bazen anlatılan konular, okurda bir karşılık bulmayabilir. Bunun sebebi belki de; verilen örneklerin 500 yıl öncesine ve anlatılan tarihi olayların ise daha da eskilere ait olmasıdır.

Deneme türünün bir özelliği olarak; parçalar arasında konu uyumu gözetilmemiş ve bir mantık sırası takip edilmemiş, birbirinden bağımsız ve farklı, adeta daldan dala atlıyor gibi akla gelen fikirler rastgele sıralanmıştır. Bu yönüyle kitabı, “Başla ve Bitir” şeklinde değil de, zamana yayarak okumak daha mantıklı olabilir.

Konular, sohbet havasında, samimi bir anlatımla kaleme alındığından okunması zor bir kitap değildir.

Montaigne’nin, döneminin ve denemelerin kolay anlaşılabilmesi için kitaba; dört önsöz, Montaigne’nin hayatı, diğer düşünürlerin kitap üzerine yorumları ve nihayet yazarın kendisinin okuyucuya hitabını içeren birçok metin konması faydalı bir editoryal çalışma olmuş.

Sonuç olarak; eleştirel düşüncenin ve düşünce özgürlüğünün temel eserlerinden biri olan “Denemeleri”n okunmasının önemli olduğunu düşünüyorum.

Kitaptan Alıntılar

* “Kısacası, okuyucu, kitabımın özü benim: Boş vakitlerini bu kadar sudan ve anlamsız bir konuya harcaman akıl kârı olmaz. Haydi, uğurlar olsun. Montaigne / 1 Mart 1950” (Sayfa 1)

* “Yalnız Sokrates, Tanrısının dediğine uyup kendini gerçekten tanımasını ve küçük görmesini bildiği için "Bilge" adını almaya hak kazanmıştır. Kendini böylesine tanıyan adam istediği kadar kendinden söz etsin.” (Sayfa 8)

* “Çok gariptir; çağımızda işler o hale geldi ki felsefe, anlayışlı insanlar arasında bile, ne teorik ne pratik hiçbir faydası ve değeri olmayan, boş ve kuru bir laf olup kaldı.” (Sayfa 11)

* “Fransa’ya ne kadar kızsam Paris’e kötü gözle bakamam; çocukluğumdan beri yüreğim ona bağlıdır.” (Sayfa 37)

* “Dünyamız az önce bir başka dünya buldu.” (Sayfa 68 / Amerika’nın bulunuşu)

* “Her konudan çok kendimi incelerim. Benim metafiziğim de budur, fiziğim de.” (Sayfa 88)

* “Azgın tartışmalarda keşke, diğer söz suçları gibi ceza görselerdi. Hep öfkenin alıp götürdüğü bu fikir çarpışmalarında insanın etmediği kötülük kalmaz. İlkin fikirlere çatarız, sonra insanlara.” (Sayfa 134)

* “Kral da dilenci de aynı iştahla acıkırlar.” (Sayfa 195)

* “Ne yaparsınız bu adamlara: Yazı olmayan lafı dinlemezler, kitaba geçmedikçe sözlere inanmazlar; gerçeğe sakallı olmadıkça kulak vermezler. Budalalıklar yazı kalıbına döküldü mü bir ciddilik kazanıyor. Bir yerde duydum derseniz olmaz, bir yerde okudum diyeceksiniz.” (Sayfa 209)

* “Düşüncelerimizin en iyi aynası hayatlarımızın akışıdır.” (Sayfa 258)